منابع گیاهی بره موم از تیره سرو در ایران

نوع مقاله : علمی- ترویجی

چکیده

حسن نظریان: دانشیار آموزشی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز آموزش عالی امام خمینی(ره)
 
چکیده
تیره سرو دارای 3 جنس (سرده) به نام­های سرو Cupressus، اُرس Juniperus و نوش Thuja است. این تیره بر خلاف تیره کاج که هیچ­گونه­ی بومی در ایران ندارد، گونه­هایی از آن­ها به طور طبیعی در ایران می­رویند. از جنس Cupressusیک گونه با نام Cupressus sempervirens با 3 واریته با نام­های زربین C. sempervirens var. horizontalis، سرو ناز C. sempervirens var. cereiformis و سرو شیرازی  C. sempervirens var. fastigiataدر ایران به طور طبیعی پراکنده­اند. از بین واریته­های آن زربین در دره­های سفیدرود و چالوس بین ارتفاعات 300 تا 700 متر از سطح دریا بر روی تشکیلات آهکی جمعیت­های متراکمی تشکیل داده است. در دره سفید رود در ارتفاعات امام­زاده هاشم، رستم آباد، رودبار و منجیل جامعه کمابیش یک­دست و متراکم زربینستان دیده می­شود. سطح وسیعی از دره چالوس نیز پوشیده از این گونه گیاهی است. این گیاه در مرزن آباد و پل زغال تا ارتفاع 700 متر پراکنده است. در سطح پشتی برگ­های فلسی این جنس منفذ ترشح رزینی و صمغی وجود دارد. جوامع زربینستان منابع مهم تولید بره موم در این مناطق محسوب می شوند. گونه سرو نقره­ای Cupressus arizonicaاز جنوب امریکا به ایران آورده شده است. این گیاه در پارک­ها و فضاهای سبز کاشته می­شود. در سرو نقره­ای، رزین علاوه بر منفذ ترشحی در پشت برگ­های فلسی از ساقه و شاخه­ها هم به بیرون ترشح می­شود ولی در گونه­های بومی این جنس، ترشح به طور عمده از منفذ رزینی پشت برگ­ها به بیرون انجام می­شود. سرو نقره­ای منبع مهم تولید رزین و صمغ در این تیره محسوب می­شود. تنها گونه بومی از جنس Thujaدر ایران نوش یا سرو خمره­ای Thuja orientalis است که در علی آباد کتول جمعیت­های متراکمی تشکیل داده است. به علاوه در نقاط مختلف ایران به عنوان پرچین کاشته می­شود. این گونه از نظر حجم ترشح رزین و صمغ در تیره سرو، در جایگاه دوم و پس از سرو نقره­ای قرار دارد. علاوه بر ترشح از منفذ پشت برگ­های فلسی، شاخه­های آسیب دیده و هرس شده آن نیز صمغ و رزین ترشح می­کنند. از آنجاکه سطح قابل توجهی از پارک­ها و فضاهای سبز از این گیاه پوشیده شده است از منابع مهم رزین و صمغ در ایران محسوب می­شود. در صورتی که کلنی­ها از اواخر پاییز تا اواسط زمستان در این مناطق، حضور داشته باشند می­توان بره­موم با کیفیت و به مقدار زیاد تولید کرد. جنس Juniperus دارای 5 گونه بومی در ایران است. پیرو، بالش خرس Juniperus communis ssp. hemisphaerica  بر روی تشکیلات آهکی در ارتفاعات 2000 تا 2800 متر در رشته کوه­های البرز، در استان­های گلستان، مازندران، گیلان، تهران و سمنان می­روید. اُرس J. oxycedrus  در منطقه زیارت گرگان می­روید. اُرس، چتنه J. oblonga در شمال غرب ایران در استان­های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل بین ارتفاعات 1300 تا 2600 متر پراکنده است. مای مرز، ریس، ابهل، لمبیر J. sabina  در استان­های مازندران، گلستان و سمنان در ارتفاعات 2000 تا 2800 متر پراکنده است و در آذربایجان در منطقه ارسباران در ارتفاعات 1200 تا 1300 متر دیده می­شود. اُرس، اردوج J. excelsa در میان گونه­های تیره سرو بیشترین پراکنش را در ایران دارد. در منطقه ایران و تورانی در رشته کوه­های البرز و زاگرس و در بین ارتفاعات 2000 تا 2700 متر بر روی تشکیلات آهکی ایجاد جوامع اُرسستان می­کند. اردوج J. foetidissima در منطقه حفاظت شده ارسباران دیده می­شود. جریان ترشح رزین بیشتر در فصول گرم است و در صورتی­که رزین توسط انسان یا زنبور عسل جمع آوری نشود روی گیاه خشک می­شود. منافذ رزینی پشت برگ­های فلسی در روزهای گرم رزین بیشتر ترشح می­کنند و در صورت جمع آوری توسط زنبور جریان ترشح رزین ادامه می­یابد. در صورتی که زنبور از رزین مترشحه جمع­آوری نکند به تدریج اسانس­ها و الکل­­های فرار موجود در آن تبخیر می­شود و ماده جامد باقی­مانده که شفاف و شکننده است در سطح منفذ به جای می­ماند که کمابیش مانع ترشح بیشتر آن می­گردد. در صورتی که رزین خشک شده در سطح منفذ برداشته شود ترشح رزین از سر گرفته می­شود. در صورت حضور کلنی­های زنبور عسل در کنار این گیاهان می­توان در سطح برگ ترشح مدوام رزین ایجاد کرد و با برخورداری از جریان ترشح رزین در مدت زمان طولانی، اقدام به تولید حجم زیادی بره­موم با ارزش کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

فهرست منابع
1-اسدی م. فلور فارسی ایران. شماره­های 19-22. تیره­های کاج، سرخدار، سرو و ارمک. 58 صفحه.
2- افروزان ه.، طهماسبی غ.، بانکوا و. و بیگدلی م. 1386. مقایسه کمی و کیفی بره موم تولید‌ شد‌ه توسط زنبورعسل د‌ر مناطق با پوشش گیاهی سوزنی برگ و پهن برگ د‌ر شمال شرق تهران، پژوهش و سازندگی در امور دام و آبزیان، 77: 156-162
3-قهرمان ا. 1373. کورموفیت­های ایران، جلد اول. مرکز نشر دانشگاهی. 350 صفحه
4-مظفریان و. ا. 1375. فرهنگ نام­های گیاهان ایران. فرهنگ معاصر. 670 صفحه
5-نظریان ح. 1391. پژوهش در گیاهان دارویی، جلد اول. انتشارات میبد. 155 صفحه
6-Balakrisnan N. 2003.  Sustainable utilization of gum and resin by improved tapping technique in some species. Department of plant sciences, Peermade development society, IDUKKI, Kerala, India, FAO Corporate Document Repository.
7-Başar A. 2014. The dissolving effect of α- and β pinenes in pine resin to kidney stone. Academia J. of Medicinal Plants. 2(6): 085-087.
8-Eyng C. Murakami A.E. Santos T.C. Silveira T.G.V. Pedroso R.B. and Lourenço D.A.L. 2015. Immune Responses in Broiler Chicks Fed Propolis Extraction Residue-supplemented Diets. Asian Australasian J. of Animal Sci. 28(1):135-42.
9-Gershenzon, J. 2003. Book Review. Plant Resins: Chemistry, Ecology and Ethnobotany by Jean H. Langenheim. Timber Press. J. of Chemical Ecol. 29:2777-2779.
10-Hassanzadeh Khayyat M. Emami S.A.  Rahimizadeh M.  Fazly-Bazzaz B.S. and Assili J. 2005. Chemical Constituents of Cupressus sempervirens L. cv. cereiformis Rehd. Essential Oils. Iranian j of pharmaceutical sci. 1(1): 39-42.
11-Kustiawan P.M. Puthong S. Arung E.T. and Chanchao C. 2014. In vitro cytotoxicity of Indonesian stingless bee products against human cancer cell lines. Asian Pacific J. of Tropical Biomedicine. 4(7): 549-56.
12-Lakušić B. and Lakušić D. 2011. Anatomy of four taxa of the Genus Juniperus sect. Juniperus (Cupressaceae) from the Balkan peninsula. Botanica Serbica. 35 (2): 145-156.

13-McNair J.B. 1930. Gum, Tannin, and Resin in Relation to Specificity, Environment, and Function. American J. of Bot. 17(3): 187-196.

14- Nazarian H. Ghahreman A. Morteza A. and Assadi M. 2004. An Introduction to the forest associations of Elika  ecoton area, north Iran. Pak. J. of Bot.36(2): 641-657.
15-Ramanujam C.G.K 1970. A petrified bark of Cupressaceae from the Upper Cretaceous of Alberta. Canadian J. of Bot. 48(5): 855-858.
16-Schopmeyer C.S. and Tech Co-ord. 1974. seeds of Wood Plants in the United States. Agricultural handbook No. 450. Forest Service USDA. Washington, DC. 883 pp.
17- Sforcin J.M. and Bankova V. 2011.Propolis: Is there a potential for the development of new drugs? J. of Ethnopharmacology. 133(2): 253–260.
18-Suzuki M. 1979. The Course of Resin Canals in the Shoots of Conifers, II. Araucariaceae, Cupressaceae and Taxodiaceae. Bot. Mag. Tukyo. 92(3): 253-274.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار